مراحل طراحی معماری یکی از موضوعاتی است که همواره در خیلی از دانشگاه ها و کلاس‌های درس خصوصی به آن توجه ویژه ای می‌شود. طبق نظر اکثر کارشناسان، طراحی معماری به طور معمول از یک الگوی یکسان تبعیت می‌کند.
ما در این مقاله می‌خواهیم در مورد مراحل طراحی معماری صحبت کنیم و بفهمیم یک طراح معمار میبایستی برای انجام دادن هر چه بهتر کار خود، چه مراحلی را به ترتیب طی کند. تا آخر مقاله همراه ما باشید.
ترتیب مراحل طراحی معماری
یکی از کارشناسانی که در این زمینه نظر خود را مطرح کرد، فرانک گهری بود. او طراحی معماری را در ۷ مرحله به ترتیب طبقه بندی کرد و برای هر کدام توضیحاتی را ارائه داد. هم اکنون این ۷ مرحله مورد قبول و تایید اکثر افراد قرار دارد و طراحان معماری معمولا به ترتیب این ۷ مرحله را رعایت می‌کنند تا پروژه خود را به عالی ترین شکل ممکن تحویل دهند.
در اینجا با هم این مراحل را به ترتیب بررسی می‌کنیم.
1-مرحله پیش از طراحی
همانطور که از نام این مرحله پیداست، آغاز فرآیند طراحی معماری با همین مرحله است. بدیهی است که در این مرحله طراح باید با کارفرما ارتباط برقرار کند و به طور کلی بفهمد که خواسته اصلی کارفرما چیست و چه هدفی را برای پروژه خود در نظر دارد.
علاوه بر ارتباط با کارفرما، طراح میبایستی در مورد زمین و ساختمان و … آن پروژه هم اطلاعات مورد نیاز خودش را بدست بیاورد تا بتواند با چشم و گوشی باز شروع به طراحی کند.
در این هنگام طراح با بررسی خواسته های کارفرما و مقایسه آن با شرایط پروژه، قیمت حدودی طراحی را به کارفرما اعلام می‌کند. در اینجا اگر بین کارفرما و طراح توافق مالی صورت گیرد، قرار داد طراحی معماری را تنظیم می‌کنند و طراح نیز کار خود را شروع می‌کند.
2-مرحله طراحی شماتیک
در این مرحله نیز همانطور که از نامش پیداست، باید شکل های شماتیک طراحی مورد نظر کارفرما را ترسیم کنند. این شکل می‌توانند دو بعدی یا سه بعدی( در اغلب موارد سه بعدی هستند) یا طرح ها و نقشه های ساختمان و طبقات باشند. معمولا در پایان این مرحله نیز طراح، شماتیک پروژه مورد نظر را به کارفرما نشان می‌دهد و نظر او را جویا می‌شود.
3-مرحله توسعه طراحی
این مرحله ای است که فکرهای اولیه به طرح های منظم و منسجم و دقیق تبدیل می‌شوند. این مرحله به چندین دلیل از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. اولا در پایان این مرحله برآورد بسیار دقیق تری از هزینه های پروژه بدست می‌آید و در اختیار کارفرما قرار می‌گیرد. درست است که در مرحله پیش از طراحی هزینه های مورد نظر را به صورت حدودی تعیین می‌کنیم اما باید توجه داشته باشیم در این مرحله، هزینه‌ها را بسیار دقیق تر و منظم تر برآورد می‌کنیم.
شاید این سوال برای شما هم پیش آمده باشد که اگر پروژه نیازمند مهندس سازه باشد، باید در چه مرحله ای از فرآیند طراحی معماری، به پروژه اضافه شود؟
باید بگوییم که مهندس سازه در این مرحله به پروژه ملحق می‌شود و به بقیه کمک می‌کند.
دقت شود که این مرحله به علت اهمیت بالایی که دارد باید بسیار دقیق انجام شود و در انجام آن دقت طراح و معمار در بالاترین درجه خود باشد.
4-مرحله اسناد ساخت و ساز
این مرحله به آن معروف است که دیگر طرح ها به واقعیت تبدیل می‌شوند. این مرحله معمولا طولانی ترین مرحله در بین این ۷ تاست. در این مرحله طراح و معمار به این نتیجه می‌رسند که آیا طرح هایی که برای پروژه ارائه دادند، قابل اجرا هست یا خیر؟
در این مرحله مجوزها و طرح ها و نقشه‌های سازه ای مورد نیاز هستند. مجوز ها را میبایستی به نهاد محله مربوطی پروژه فرستاد تا ببینیم مورد تایید آن‌ها هست یا خیر و تاییدیه آن‌ها را دریافت کرد.
این مرحله ممکن است کمی بیشتر از مراحل دیگر زمان ببرد و کمی طولانی شود. چون ممکن است حتی در گرفتن تاییدیه ساخت با مشکل مواجه شویم.
در مورد اسناد مربوط به ساخت و ساز پروژه نیز باید عنوان کنیم، برای اینکه سازنده بتواند از آن‌ها استفاده کند میبایستی شامل جزئیات و ابعاد طرح باشد.
5-مرحله مجوز ساخت
در این مرحله معمار برای دریافت مجوز ساخت درخواست می‌دهد. نهاد مربوطه وارد عمل می‌شود و خیلی از جزئیات و … طرح و پروژه را کاملا بررسی می‌کند. مثلا نهاد بررسی می‌کند که آیا این طرح از قوانین بومی و حتی شهری و استانی پیروی می‌کند یا خیر؟ و آیا از قوانین و ضوابط ساخت و ساز در این طرح پیروی می‌شود؟
این کار نهاد به شدت مورد نیاز است زیرا برای پیشگیری از خطاها و مشکلات احتمالی، بسیار مفید میباشد. این نکته را هم در نظر بگیریم که هر سازه و پروژه ای بدون داشتن مجوز قانونی، اعتباری ندارد.
دریافت مجوز برخی پروژه های کوچک ممکن است فقط چند روزی طول بکشد اما پروژه های بزرگ گاها تا چندین ماه، گرفتن مجوزشان به طول می‌انجامد.
6-مرحله پیشنهاد و مذاکره( این مرحله اجباری نیست!)
همانطور که در پرانتز هم عنوان کردیم، این مرحله اختیاری است و همه آن را انجام نمی‌دهند. حالا چه کسانی نیاز به انجام این مرحله دارند و چه کسانی نیاز ندارند؟!
معمولا وقتی که پروژه توسط یک شرکت انجام می‌شود مرحله پیشنهاد و مذاکره مورد نیاز نخواهد بود. باید توجه داشته باشیم که شرکت هایی که خودشان سازنده پروژه نیستند، باید این مرحله را انجام دهند.
در این مرحله کارفرما و معماران با پیمانکار مذاکره می‌کنند و پیشنهاد هایشان را به او می‌دهند. آن‌ها در اینجا یکبار دیگر با هم همه جزئیات پروژه را بررسی می‌کنند تا به نتایج و اهداف دلخواه خود برسند.
به طور معمول پیمانکار به دنبال پروژه هایی است که برایش ساده و سبک باشد و فورا به آن مشغول شود. بنابراین معمولا به سراغ پروژه هایی می‌روند که از قبل مجوزهای لازم را دریافت کرده باشد تا به سرعت آن را شروع کنند.
7-مرحله مدیریت ساخت
در این مرحله دیگر ما نقش طراح را آنچنان نداریم و در اینجا طراح و معمار بایستی در نقش مدیر پروژه عمل کنند و پروژه را کاملا مدیریت کنند. بدیهی است که این مورد وظیفه معمار و طراح نیست اما آن ها برای اینکه طرح ها و نقشه‌هایشان مطابق انتظار و میلشان باشد، ساخت پروژه را مدیریت می‌کنند تا با کمترین اشکال و ایراد، پروژه به اتمام برسد.
تا به اینجا هر هفت مرحله طراحی معماری را به ترتیب و با نظم به صورت کامل و دقیق توضیح دادیم. البته فراموش نکنیم که مرحله ششم اختیاری بود و ممکن است در برخی از طراحی ها اصلا مورد استفاده قرار نگیرد.
یک طراح معمار برای اینکه بتواند به بهترین شکل ممکن پروژه خود را تحویل پیمانکار خود دهد باید حتما این مراحل را در ذهن خود داشته باشد و برای طی کردن هر مرحله برنامه ریزی های لازم را داشته باشد تا با تحویل دادن یک پروژه تمیز و بی نقص، فرصت های شغلی بیشتری برای آینده خود نیز فراهم کند.
سخن پایانی
همواره برای انجام هر کاری باید بر اساس اصول و الگوهای مشخص آن پیش برویم تا بتوانیم به موفقیت های مد نظر خود برسیم. طراحی معماری نیز از این قاعده کلی مستثنی نیست. اگر می‌خواهید طراح معمار موفقی شوید و بتوانید در این زمینه حرفی برای گفتن داشته باشید، حتما و حتما پیشنهاد می‌شود که این مراحل را همواره مدنظر خود داشته باشید و با نظم و ترتیب درست طراحی خود را به شکلی صحیح انجام دهید. جهت مشاوره و شرکت در بهترین دوره‌های طراحی کشور به مجموعه مهندس دریانی مراجعه کنید.
جدول جمع‌بندی
سوالات متداول
1-آیا این مراحل همگی به ترتیب هستند؟
پاسخ سوال به شکلی بدیهی بله است. مطمئنا تا شما مراحل یک و دو را کامل انجام ندهید، نمی‌توانید به مرحله سوم و چهارم بروید و آن را بررسی کنید. پس حتما و حتما به ترتیب مراحل را پیش ببرید و سعی کنید از این الگوی مشخص که در همه دنیا به شکلی مشابه از آن استفاده می‌شود به درستی پیروی کنید.
2-آیا قبل از شروع طراحی هم مرحله ای وجود دارد؟
پاسخ بله است. همانطور که در متن مقاله کامل و جامع توضیح دادیم، قبل از شروع فرآیند طراحی طرح ها و نقشه‌ها و … می‌بایست با پیمانکار صحبت و مذاکره ای داشته باشیم تا بفهمیم پروژه مدنظر او چیست و در آخر هم هزینه های حدودی پروژه او را به او اطلاع دهیم
3- گرفتن مجوز ساخت از نهاد های مربوطه حدودا چقدر به طول می‌انجامد ؟
پاسخ این سوال هم کاملا بستگی به نوع پروژه شما دارد. ذکر کردیم که اگر پروژه شما کوچک باشد، ممکن است دریافت مجوز ساخت آن چند روزی بیشتر از شما زمان نگیرد. اما در مورد پروژه های بزرگ جریان فرق می‌کند. بدین ترتیب که سابقه داشته است که بعضی از پروژه‌های بزرگ برای گرفتن مجوز ساخت چندین ماه هم منتظر مانده اند تا بالاخره توانسته اند آن را کسب کنند.
